Tanımı
Kahverenkli, son derece iri bir kartaldır. Uçuşta uzun ve gövdeye doğru daralan kanatlarıyla tanınır. Kuyruğu da diğer tüm kartal türlerinden daha uzundur. Süzülürken ileri doğru kıvrılan altı adet el teleği tipiktir. Erişkin dişi ve erkek bireyler arasında görünüş farkı yoktur. Sadece dişi bireyler diğer pek çok gündüz yırtıcısında olduğu gibi erkeklerden biraz daha iridir. Erişkin kaya kartallarının tepe ve ense tüyleri kızıla çalan açık kahverengindedir. Şah kartalda (Aquila heliaca) bu renk çok daha açık renklidir ve sarıya çalar. Ayrıca kaya kartalını şah kartaldan uçuş sırasında en iyi ayırma yolu kanat şekillerine ve kuyruk oranlarına bakmaktır. Kaya kartalının kanatları kavisli ve gövdeye doğru daralıyor iken şah kartalın kanatları daha dikdörtgen formlu ve paraleldir. Kaya kartalının kuyruğu gövdesiyle oranlandığında şah kartalınkinden daha uzundur. Kaya kartalı uçuştayken alttan el ve kol teleklerinin iç kısımları kol altı örtülerinden daha açık renkli görünür. Uçuşta üstten ise erişkinlerin büyük kol örtüleri kontrast oluşturacak kadar açık renklidir. Bir yaşına kadarki genç kaya kartallarının kuyruk ve kanatlarında geniş beyaz bantlar vardır. Kuyruğun sonunda koyu renkli geniş bir bant bulunur. Her yıl beyazlıklar azalır ve kaya kartalı eşeysel olgunluğa ulaştığı beş yaşında bu beyaz renklerini tamamen kaybeder. Ayrıca genç kaya kartalları erişkinlere göre daha koyu renkli, hatta siyaha yakındır. Kaya kartalı son derece iri ve güçlü pençelere sahiptir. Bacakları diğer aquila türleri gibi bileğine kadar tüylerle kaplıdır. Kaya kartalının gagası da son derece iri ve güçlüdür.
Habitatı
Yüksek dağları sever. Her türlü yüksek, kayalık, ormanlık dağda görülebilir. Dağların özellikle sarp kayalıklar barındıran kesimlerini yuva yeri olarak tercih eder. Ulaşılması güç kayalıklardaki oyuk ve çıkıntılara yuvalanır. Yeterince kayalık olmayan bölgelerde nadiren de olsa yüksek çam ağaçlarına yuva kurduğu gözlemlenmiştir.
Yayılışı
Türkiye'de oldukça geniş bir yayılış gösterir. Trakya, İç Anadolu ve Güneydoğu Anadolu'daki geniş bozkır ve ovalar dışında tüm bölgelerimizdeki dağlık alanlarda kaya kartalını görmek mümkündür.Kaya kartalının tüm dünyadaki yayılışı da oldukça geniştir. Avrupa'nın büyük kısmı, Kuzey Afrika, Asya ve Kuzey Amerika'da yayılış gösterir. Anadolu'da halk tarafından kısaca "kartal" olarak adlandırılır. Kimi kaynak ve literatürde "Altın kartal" adıyla da geçer.Kaya Kartalı nın tüm Dünyada , coğrafi ve iklimsel özelliklere bağlı olarak çeşitli alttürleri bulunur : A. chrysaetos homeyeri ; Ülkemizde bulunan alttürüdür .
Beslenme
Kaya kartalının besininin büyük kısmını memeli türleri oluşturur. Çoğunlukla tavşan (Lepus europeaus), sincap (Sciurus anomalus), gelengi (Citellus xanthophrymnus), kızıl tilki (Vulpes vulpes) gibi memelileri avlar, yılanlar ve kablumbağada menüsünde yer almaktadır. Nadiren de olsa kınalı keklik (Alectoris chukar) ve benzeri kuşlara yönelebilir. Halk arasında küçükbaş hayvanlara sıklıkla saldırdığı yönünde yaygın bir inanış vardır. Ancak kaya kartalının evcil hayvanlara verdiği zarar sanıldığının aksine çok küçük boyutlardadır. Zor geçen kış aylarında kaya kartalının leşlere yöneldiği de görülmüştür.
Biyolojisi
Kaya kartalları tüm gündüz yırtıcıları gibi tek eşli(monogam)'dir. Ve yılda sadece bir kez kuluçka yapar. Yumurta sayısı genellikle 2'dir(Nadiren 1,3 ve 4 olabilir). Dişi şubat sonu-mart sonu arasındaki dönemde yumurtlar(Kuluçka dönemi bölge ve enleme göre değişkenlik gösterebilir). Kuluçka süresi ortalama 42 gündür. Yavru kaya kartalları doğduklarında diğer gündüz yırtıcısı yavruları gibi beyaz hav tüyleriyle kaplıdır. Yavru bakımı için eşler birlikte çalışır. İlk çıkan yavru çoğu zaman daha zayıf olan kardeşini yuvadan atarak öldürür. Ebeveyn bu duruma kesinlikle müdahale etmez.Ancak besinin bol olduğu yıllarda kaya kartallarının birden fazla yavru uçurdukları nadiren de olsa gözlenmiştir. Yavrular yumurtadan çıktıktan yaklaşık 11 hafta sonra ilk uçuşlarını yapar. Yavrular uçtuktan sonra da birkaç ay ebeveyniyle yuvanın yakınlarında yaşar ve avlanmayı öğrenir. Daha sonra kendi yaşam alanını bulmak için doğduğu bölgeyi terk eder. Kaya kartalları beş yaşından sonra üreme olgunluğuna ulaşır. Kaya kartalları oldukça büyük yuvalar kurar. Yuva boyutu 6 metre genişliğe, 2 metre yüksekliğe kadar ulaşabilir. Dişi ve erkek her yıl yuvayı yeni dallar taşıyarak büyütür ve sağlamlaştırır.Kaya kartalı genellikle yerli bir kuştur. Kışın bile üreme bölgesini terk etmez. Ancak kışın çok sert geçtiği Kuzey Avrupa ve benzeri bölgelerdeki popülasyonun bir kısmı güneye doğru kısa göçler yapabilir. Genç bireyler de yeni yaşam alanları bulabilmek ve avın az olduğu kış aylarını çıkarabilmek için göç eder. Türkiye'deki kaya kartalı popülasyonu yerlidir. Kış aylarında ve göç dönemlerinde üremedikleri bölgelerde görülebilir.
Popülasyonu
Tüm Avrupa popülasyonunun 5000-7000 çift civarında olduğu tahmin edilmektedir. Türkiye popülasyonu hakkında kesin bir sayısal veri yoktur.
Davranışları
Kaya kartalı en iri, en güçlü ve heybetli yırtıcı kuşlarımızın başında gelir. Uçuşta oldukça görkemli ve o derece zarif bir kuştur. Dağlık alanlarda daireler çizerek yükselirken ve süzülme esnasında kanatlarını ve el teleklerini yukarı doğru gererek uçuşu tipiktir. Özellikle kış aylarındaki kur uçuşunda erkek kaya kartalı dişisine son derece akrobatik uçuşlar sergiler. Kaya kartalı, avına çok yukarılardan yaptığı pike dalışıyla saldırır. Kanatlarını gövdesine yapıştırarak süratle aşağı doğru dalışa geçer. Avının son ana kadar kendisini fark etmemesi için saldırının son safhasında yere yakın uçar ve genellikle bir tümsek ya da tepeciği siper edinir. Kaya kartalı kimi zaman da tünediği bir kaya ya da ağaçtan avını gözler ve saldırıya geçer. Yaşam alanlarına bir başka kaya kartalının girmesine kesinlikle izin vermez. Yabancı bir yırtıcı kuş gördüklerinde erkek ve dişi büyük bir şiddetle onu kovmak için birlikte saldırır. Yavruların uçma zamanı yaklaştıkça ebeveyn yuvaya daha az av getirir. Bu davranış yavruyu uçmaya teşvik etmek içindir. Kaya kartalları diğer gündüz yırtıcıları gibi dışkılarından püskürterek kurtulur.
Yerel Adlar
Altın kartal- Kazım Çapacı
Ses-Ötüşü
Ötüşü şahin ve kızıl şahininkine çok benzeyen tiz bir "tiyü"dür. Diğer bir sesi de yuva civarında çıkardığı, yine şahin ve kızıl şahininkine çok benzeyen "gep-gep"tir.
Kaynaklar
The Raptors Of Europe and The Middle East - Dick Forsman
Bird Guide - Collins